سفرنامه ابرکوه فردائیان(3):وضعیت منابع آب،سيل، طوفان، خشكسالي پوشش گياهي و منابع طبيعي حيات وحش آن چگونه است؟

سفرنامه ابرکوه فردائیان(3)

_{^{:وضعیت منابع آب،سيل، طوفان، خشكسالي پوشش گياهي و منابع طبيعي و حيات وحش آن چگونه است؟}}

یزدفردا "ابرکوه شهری پرآوازه با تاریخی باور نکردنی که چه باور کنیم و چه نکنیم موجودی زنده براین تاریخ گواهی می دهد ،البته این گواهی از 4000 تا 8000 سال ترجمه شده که هرکدام را درست بدانیم بیش از همه دنیا تاریخ در دل ابرکوه زنده بوده و تمدن های بزرگی این قسمت از زمین را برای سکونت خود انتخاب کرده و در آن زیسته اند .
امروز مهمان مردمان سختکوش ابرکوه بودیم تا ببینیم هر آنچه که تا کنون تنها در تصاویر دیده ایم و ثبت کنیم وضعیت موجود شهرستان ابرکوه را در 20 آبانماه 89 هجری شمسی را :

در ابتدا ابرکوه را بهتر بشناسیم :

در قسمت اول به این سئوال پاسخ دادیم : ابرکوه در کجای ایران است و چند بخش و دهستان دارد ؟

◄ در قسمت دوم "به این سئوال پاسخ دادیم :ویژگی آب وهوا ئی و ژئومور فولوژي آن چگونه است؟

و اما

_{^{وضعیت منابع آب،سيل، طوفان، خشكسالي پوشش گياهي و منابع طبيعي حيات وحش}}

منابع آب
منابع آب اين شهرستان به آبهاي زير زميني محدود مي گردد واز نظر آبهاي سطحي به مسيل ها وروانآبها محدود ميگرددوسعت سفره آب زير زميني دشت ابركوه در حدود يك هزار كيلومترمربع بوده و از نظر هيدروژئولوژيكي يكنواخت نيست و هر بخش آن خصوصيات ويژه‌اي دارد. دومنطقه و محدوده اصلي وجود دارند كه حياتي ترين نقش را در تغذيه سفره‌هاي آب زيرزميني ايفا مي‌نمايند كه به ترتيب دهانه گاشار و رودخانه آن مي باشد و ديگري منطقه و ارتفاعات هنشك، در واقع آبخوان دشت ابركوه از سمت غرب توسط مسيل و رودخانه گاشار و آبريز ارتفاعات كولي كوش و كوههاي يال خري كه از مسيل خانه خوره به دشت ابركوه مي‌آيند تغذيه مي‌گردد. از سمت جنوب هم مسيل ورودي از دهنه‌هنشك و دره‌هاي متعدد دامنه‌هاي ارتفاعات همبست در تغذيه سفره‌هاي آب زيرزميني مناطق بداف اسفندآباد و چاهگير نقش اساسي را ايفا مي كنند مهمترين عامل تغذيه سفره آب زيرزميني بخش شمالي و غربي و مركزي دشت ابركوه مسيل گاشار مي باشد در شرق ابركوه فقط قسمت سطحي سفره داراي كيفيت نسبتاً خوب بوده و آبدهي سفره چندان مناسب نيست و كيفيت سفره در عمق به سرعت شور مي‌شود. در قسمتي از دشت در حوالي روستاي مريم‌آباد در منطقه علوي علاوه بر سفره آزاد سطحي يك سفره تحت فشار قرار دارد در قسمت جنوبي و جنوب‌شرقي دشت ابركوه در منطقه اسفندآباد، آب دو سفره‌اي بوده، سفره رويي با ضخامت كم ولي شيرين و سفره زيرين با ضخامت زياد و پتانسيل خوب اما با كيفيت بد و شوراست. در امتداد جاده ابركوه مهردشت، اسفندآباد بخصوص قسمت جنوبي آن چاهها با افت شديد سطح آب، كاهش آبدهي و كيفيت روبرو بوده‌اند كه نمود آن در اطراف نصرت‌آباد كاملاً مشهود است در حوضه چاه‌گير نيز دو سفره يكي سطحي و شيرين و ديگري در زير و شور بوده كه از ارتفاعات جنوب و جنوب‌غربي تغذيه مي‌شود، متأسفانه سفره سطحي ضخامت نداشته و حداكثر تا 50 متر مي‌رسد، ولي در همين ضخامت بعلت دانه درشت بودن آبرفت سفره از پتانسيل خوبي برخوردار است. در منطقه فراغه اكثر چاهها نيمه عميق بوده و سطح آب بين 30 تا 100 متري است كه بدليل تغذيه از دهانه گاشار مي‌باشد و در سالهاي ترسال اين اتفاق كاملاً مشهود است. اصولاً هر چه از سمت فراغه به سمت كوير مي‌آييم عمق آب افزايش يافته و كيفيت كاهش مي‌يابد در حوالي ابركوه در منطقه حسام آباد و عزيزآباد و … و گزستان، اعماق چاهها به 200متر و بيشتر رسيده است. در مزرعه آخوند و فيض‌آباد كهنه (شرق جاده ابركوه-دهشير) در جوار كفه نمك لايه‌هاي آبدار در اعماق مختلف بوده عمدتاً 35 تا 85 متري و 145 تا 175 متري كه بعضاً تحت فشار بوده ولي بشدت كيفيت پايين است.
در منطقه مهرآباد لايه آبدار تا عمق 200 متري با آبدهي متوسط وجود دارد.
در منطقه اسفندآباد لايه آبدار و تا عمق 40 تا 50 متري با كيفيت مطلوب وجود دارد، در چاهگير ضخامت لايه آبدار خوب و به ميزان 20 تا 50متر مي‌باشد.
در واقع بیلان ابرکوه منفی است. بدین معنی که هر ساله به میزان 36 میلیون متر مکعب از حجم آب موجود در سفره زیرزمینی کم می گردد
تغذیه : از ارتفاعات به میزان 49 میلیون متر مکعب در سال معادل 40% کل تغذیه
آب برگشتی به سفره به میزان 23 متر مکعب در سال معادل 19% کل تغذیه
نفوذ از سطح دشت (در اثر بارندگی) 4 میلیون متر مکعب در سال معادل 3.1% کل تغذیه
آب حاصل از نفوذ روان آبهای سطحی 48 میلیون متر مکعب در سال معادل 61.9% کل تغذیه
تخلیه: مصارف کشاورزی 154 میلیون متر مکعب معادل 97.4 درصد از کل تخلیه
غیر کشاورزی 6 میلیون متر مکعب معادل 2.6 درصد از کل تخلیه
بنابراین چنانچه میزان برداشت از میزان تغذیه کسر گردد رقم 36 میلیون متر مکعب بدست می آید که کسری بیلان می باشد. 36=124-160
تعداد چشمه‌هاي شهرستان را با آمار مختلفي بيان كرده‌اند كه از دو دهنه تا پنج دهنه متغيير بوده كه تا عمدتاً ميزان تخليه آنها هم در سالهاي مختلف(ترسال يا خشك سال) فرق داشته و بين 6.5 ميليون متر مكعب در سال تا 1.2 ميليون متر مكعب متغيير بوده. چشمه چاهك با ميزان 70 ليتر در ثانيه بالاترين دبي را دارد و چشمه جوش نيز دبي آن ميزان 8 ليتر در ثانيه گزارش گرديده كه در سالهاي مختلف بر حسب ميزان بارندگي تفاوت دارد
بر اساس آخرين آمار ارائه شده از سوي شركت آب منطقه‌اي استان تعداد قنوات شهرستان ابركوه 24 رشته با تخليه 15.4 ميليون مترمكعب گزارش شده.
بر اساس آخرين آمار ارائه شده از سوي شركت آب منطقه‌اي استان، تعداد چاههاي عميق 554حلقه و نيمه عميق 176حلقه با تخليه سالانه 153ميليون مترمكعب در سال مي‌باشد.
بطور كلي بدليلي كه ذكر آن رفت در محدوده سياسي شهرستان برداشت از منابع زيرزميني از سال 1361 ممنوع و دشت ابركوه بعنوان دومين دشت استان از لحاظ بحران منابع آبي اعلام گرديد.

حوادث غير مترقبه (سيل، طوفان، خشكسالي و )

سيل از مهمترين حوادثي بوده كه از گذشته ابركوه را تهديد نموده و در ساليان اخير سيل سال 1380 اسفندآباد كه باعث تخريب منازل اين روستا شد و سيل سال 82 احمدآباد را مي‌توان نام برد.
ابركوه از مناطق با درجه زلزله خيزي كم (مناطق كم خطر) مي باشد.
خشكسالي از جمله بلاياي طبيعي است كه در سالهاي اخير بيشتر بخصوص دهه هاي گذشته بيشتر شاهد آن بوده‌ايم بطوري كه در طي 25سال اخير،چهارده سال طبق تعاريف خشكسالي بوده است.

پوشش گياهي و منابع طبيعي شهرستان

92 درصد از سطح شهرستان را عرصه‌هاي منابع طبيعي تشكيل مي‌دهد معادل(419890هكتار) كه شامل مرتع، جنگل، اراضي بياباني و كويري مي‌باشد، سطح جنگلهاي طبيعي شهرستان 2500 هكتار مي‌باشد كه بصورت پراكنده و از گونه‌هاي مختلف شامل گز، تاغ و بادام كوهي مي‌باشد. سطح فضاي سبز احداث شده توسط منابع طبيعي 71 هكتار مي‌باشد.
مراتع از نظر توليد علوفه مرتعي از نوع ضعيف مي‌باشد و عمدتاً مراتع زمستانه و تعداد دام وابسته به مراتع 56 هزار واحد دامي بوده و 140 بهره‌بردار از اين بخشي امرار معاش مي‌نمايند. عمده‌ترين محصول فرعي مراتع شهرستان آنغوره شيرين مي‌باشد و سالانه حدود 2.5 تن برداشت مي‌گردد. بطور كلي مي‌توان گفت مراتع اين شهرستان از نوع مراتع قشلاقي و مراتع ميان بند مي‌باشد و بيشتر در دامنه‌هاي پايكوهي كه‌هم مرز با استان فارس است پراكنده شده است. اراضي بياباني شهرستان 32211 هكتار برآورد گرديده كه فاقد پوشش گياهي است و تاكنون 10 هزار هكتار از عرصه با كشت گونه مقاوم مانند تاغ بيابان‌زاديي گرديده است.(گزارش از سازمان جهاد كشاورزي استان). جنگلهاي منطقه از نوع تنگ و شامل درخچه و بوته داراست. كل جنگلهاي منطقه به صورت مصنوعي در حدود 8010 هكتار مي‌باشد
واريته‌هاي درختي شامل گز و تاغ و واريته‌هاي درختچه‌اي آن شامل قيچ، اسكمبيل، انواع شور، اسفناج وحشي و واريته‌هاي گياهي منطقه نيز شامل درمنه وحشي، اشنان، چرخه‌ و گون مي‌باشد.
حيات وحش
شهرستان ابركوه داراي يك منطقه شكار ممنوع بنام كوههاي عميق و اعلاء و كفه طاقستان كه بطور 100% در حوزه استحفاضي آن قرار دارد و بخشي از منطقه شكار ممنوع دره‌باغ كه در مرز مشترك شهرستانهاي آباده – بونات و خرم‌بيد واقع است و داراي تنوع گونه‌اي و جمعيت نسبتاً مناسب حيات وحش مي‌باشد . از مهمترين گونه‌هاي پستانداران آن مي‌توان به كل و بز، قوچ و ميش، آهو، كفتار، انواع روباه بخصوص شاه روباه، شغال، خرگوش و گزارشات تأييد نشده‌اي از وجود يوزپلنگ اشاره نمود.
پرندگان با ارزش آن شاهين، قرقي، عقاب، دليجه، هوبر، باقرقره، كبك، تيهو و گونه شاخص مناطق كويري بنام زاغ بور و بصورت بومي و انواع پرندگان مهاجر در مسير شمال به جنوب از قبيل فلامينگو، بالكول‌ها، اردكها، حواسيلها، آبجكيلها، لك‌لك‌ها و غيره را نام برد كه در صورت وضعيت بارندگي مناسب و آب گرفتگي بند‌هاي احداثي توسط وزارت نيرو و جهاد كشاورزي جمعيت مناسبي از آنها در منطقه به استراحت و سپري نمودن بخشي از دوران حيات خود مي‌پردازند. شايان ذكر است كه اين پرندگان در مسير پرواز از استخرهاي چاههاي كشاورزي در صورت زمان كوتاه صرفاً جهت استراحت استفاده مي‌نمايند.